Czerniak to jeden z najbardziej agresywnych nowotworów skóry, który może rozwijać się bardzo szybko i dawać wczesne przerzuty. Mimo że stanowi jedynie kilka procent wszystkich nowotworów skóry, odpowiada za większość zgonów z ich powodu. Kluczowe znaczenie w walce z czerniakiem ma wczesne rozpoznanie i szybka interwencja medyczna. Jak więc rozpoznać niepokojące zmiany skórne? Jakie są objawy czerniaka, jak się przed nim chronić i do jakiego lekarza się udać?
Czym jest czerniak?
Czerniak to nowotwór złośliwy wywodzący się z melanocytów – komórek barwnikowych obecnych w skórze. Może rozwijać się w obrębie istniejących znamion barwnikowych (tzw. pieprzyków), ale także na skórze pozornie zdrowej. W rzadszych przypadkach czerniak może pojawić się także w błonach śluzowych (np. jamy ustnej, narządów płciowych) lub w gałce ocznej.
Warto podkreślić, że czerniak może wystąpić w każdym wieku – choć najczęściej diagnozuje się go między 30. a 60. rokiem życia, pojawia się również u młodych dorosłych, a nawet dzieci.
Czerniak – objawy, które powinny zaniepokoić
Czerniak może wyglądać bardzo niepozornie – przypominać zwykłe znamię, które z czasem się zmienia. Dlatego tak ważna jest samoobserwacja skóry i szybka reakcja na nietypowe zmiany. Szczególnie alarmujące są objawy określane według tzw. reguły ABCDE:
A – Asymetria: zmiana nie ma regularnego, symetrycznego kształtu. Jedna połowa różni się od drugiej.
B – Brzegi: nieregularne, postrzępione, niewyraźnie odgraniczone od reszty skóry.
C – Kolor: nieregularne zabarwienie, obecność kilku odcieni (brąz, czerń, czerwień, niekiedy niebieski).
D – Średnica: większa niż 6 mm (choć czerniaki mogą być mniejsze).
E – Ewolucja: znamię zmienia się w czasie – rośnie, zmienia kolor, krwawi, swędzi.
Inne niepokojące objawy to:
pojawienie się nowego znamienia po 30. roku życia,
zmiana wyglądu wcześniej istniejącego pieprzyka,
znamię różniące się od pozostałych („brzydkie kaczątko”),
owrzodzenie, sączenie, łuszczenie się znamienia.
Kto jest szczególnie narażony?
Czynniki ryzyka rozwoju czerniaka to:
intensywna ekspozycja na promieniowanie UV, szczególnie poparzenia słoneczne w dzieciństwie,
korzystanie z solarium,
jasna karnacja, piegi, niebieskie lub zielone oczy,
duża liczba znamion barwnikowych (powyżej 50),
czerniak w rodzinie (wywiad genetyczny),
obniżona odporność,
wiek – choć może wystąpić w każdym wieku, ryzyko rośnie z wiekiem.
Jak rozpoznaje się czerniaka?
Rozpoznanie czerniaka zawsze wymaga konsultacji z lekarzem. Pierwszym krokiem jest dermatologiczne badanie skóry, często z użyciem dermatoskopu – specjalnego przyrządu pozwalającego ocenić strukturę znamienia.
Jeśli zmiana budzi podejrzenia, lekarz zleca:
wycięcie znamienia w całości (biopsję wycinającą) – tylko pełne usunięcie umożliwia postawienie jednoznacznej diagnozy,
ocenę histopatologiczną (badanie pod mikroskopem),
w przypadku zaawansowania – badania obrazowe (np. USG węzłów chłonnych, tomografia, PET).
Nigdy nie wykonuje się biopsji „igłowej” pieprzyka – może to zwiększyć ryzyko rozsiewu komórek nowotworowych.
Leczenie czerniaka
Podstawową metodą leczenia czerniaka jest chirurgiczne usunięcie zmiany wraz z marginesem zdrowej skóry. W zależności od stopnia zaawansowania choroby leczenie może być rozszerzone o:
usunięcie węzłów chłonnych,
immunoterapię (np. inhibitory PD-1, CTLA-4),
chemioterapię – rzadziej stosowaną, głównie w zaawansowanych przypadkach,
radioterapię – pomocniczo.
Wczesne wykrycie czerniaka daje bardzo dobre rokowania – 5-letnia przeżywalność przekracza 90%. Niestety, w przypadku przerzutów prognozy znacznie się pogarszają, dlatego tak ważne jest szybkie działanie.
Jak chronić się przed czerniakiem?
Profilaktyka czerniaka opiera się głównie na ochronie przed promieniowaniem UV oraz regularnym badaniu skóry. Oto kluczowe zalecenia:
Unikaj opalania się w godzinach 11:00–16:00, kiedy promieniowanie UV jest najsilniejsze.
Używaj kremów z filtrem SPF 30 lub wyższym, także w pochmurne dni i zimą.
Noś nakrycia głowy i odzież ochronną podczas przebywania na słońcu.
Nie korzystaj z solarium – promieniowanie UVA uszkadza DNA skóry i zwiększa ryzyko czerniaka.
Raz w miesiącu oglądaj skórę – plecy, kark, skórę głowy i stopy warto sprawdzać z pomocą drugiej osoby lub lusterka.
Raz w roku wykonaj kontrolne badanie dermatoskopowe u dermatologa – szczególnie jeśli masz liczne znamiona lub czerniaka w rodzinie.
Do jakiego lekarza się zgłosić?
W przypadku zauważenia podejrzanej zmiany skórnej należy jak najszybciej zgłosić się do:
lekarza rodzinnego lub internisty – który wystawi skierowanie,
najlepiej jednak bezpośrednio do dermatologa, który może wykonać dermatoskopię i zadecydować o dalszych krokach,
jeśli rozpoznano czerniaka, dalszym leczeniem zajmuje się onkolog – najczęściej w ramach poradni onkologicznej lub szpitala specjalistycznego.
W Polsce dostępne są również programy profilaktyczne umożliwiające bezpłatne badania znamion – warto śledzić lokalne akcje edukacyjne i skorzystać z takich okazji.
Czerniak to nowotwór, który – wcześnie wykryty – jest w pełni wyleczalny. Kluczem do sukcesu jest czujność, samoobserwacja skóry i regularne wizyty u dermatologa. Jeśli zauważysz zmianę, która wygląda inaczej niż pozostałe, szybko się zmienia lub wzbudza twój niepokój – nie czekaj. Szybka diagnoza może uratować życie.
